کد مطلب:34396 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اعتقادات

آيا آيين زردشت، توحيدي است يا ثنوي؟

از نظر تاريخ، به روشني معلوم نيست كه آيا آيين زردشت، در اصل آييني توحيدي بوده است يا آييني ثنوي؟ «اوستا»ي موجود، اين ابهام را رفع نميكند، زيرا قسمتهاي مختلف اين كتاب، تفاوت فاحشي با يكديگر دارد. بخش «ونديداد» اوستا صراحت در ثنويت دارد، ولي از بخش «گاتاها» چندان دوگانگي فهميده نميشود، بلكه بر حسب ادعاي برخي از محققين، از اين بخش، يكتائي استنباط ميگردد. به علت همين تفاوت و اختلاف بزرگ است كه اهل تحقيق معتقدند اوستايي كه در دست است اثر يك نفر نيست، بلكه هر بخش آن از يك شخص است.
تحقيقات تاريخي در اينجا نارسا است، ولي ما بر حسب اعتقاد اسلامياي كه دربارة مجوس داريم، ميتوانيم دين زردشت را در اصل، يك شريعت توحيدي بدانيم، زيرا بر حسب عقيدة اكثر علماي اسلام، زردشتيان از اهل كتاب محسوب ميگردند. محقّقين از مورّخين نيز همين عقيده را تأييد ميكنند و ميگويند نفوذ ثنويّت در آئين زردشت، از ناحية سوابق عقيدة دو خدايي در نژاد آريا قبل از زردشت بوده است.
البته تنها از طريق تعبّد، يعني از راه آثار اسلامي ميتوانيم شريعت زردشت را يك شريعت توحيدي بدانيم، اما از نظر تاريخي، يعني از نظر آثاري كه به زردشت منسوب است، هر چند بخواهيم فقط «گاتاها» را ملاك قرار دهيم، نميتوانيم آئين زردشتي را آئين توحيدي بدانيم؛ زيرا حداكثر آنچه محققان در باب توحيد زردشت به استناد «گاتاها» گفتهاند اين است كه زردشت طرفدار «توحيد ذاتي»بوده است، يعني تنها يك موجود را قائم به ذات و غير مخلوق ميدانسته است و آن «آهورامزدا» است و همة موجودات ديگر را ، حتي اهريمن (انگره مئنيو) را آفريدة آهورامزدا ميدانسته است؛ و به عبارت ديگر زردشت براي درخت هستي بيش از يك ريشه قائل نبوده است؛ و هم ميتوانيم با اتكاء به گفتة برخي محققين، زردشت را طرفدار «توحيد در عبادت» يعني يگانه پرست بدانيم. ولي براي اينكه يك آئين، آئين توحيدي باشد، علاوه بر توحيد ذاتي و توحيد در عبادت، توحيد در خالقيت لازم است و آئين زردشت به حسب مدارك تاريخي، از نظر خالقيّت، كاملاً ثنوي بوده است، زيرا از اين تعليمات اينچنين استفاده ميشود كه قطب مخالف «انگره مئنيو» (خرد خبيث) «سپنت مئنيو» (خرد مقدس) است. سپنت مئنيو، منشأ اشياء نيك است، يعني همان اشيائي كه خوب است و ميبايست آفريده بشود، اما انگره مئنيو يا اهريمن، منشأ اشياء بد است، يعني منشأ اشيائي است كه نميبايست آفريده شود و آهورامزدا يا سپنت مئنيو مسؤول آفريدن آنها نيست، بلكه انگره مئنيو مسؤول آفريدن آنها است. مطابق اين فكر، هر چند هستي دو ريشهاي نيست ولي دو شاخهاي است، يعني هستي كه از آهورامزدا آغاز ميگردد به دو شاخه منشعب ميشود: «شاخة نيك» كه عبارت است از سپنت مئنيو و آثار نيكش و «شاخة بد» كه عبارت است از انگره مئنيو و همة آفريدهها و آثار بدش. اگر گاتاها را كه اصيلترين و معتبرترين و توحيديترين اثري است كه از زردشت باقي مانده است ملاك قرار دهيم، زردشت را در شش و پنج خير و شر، و اينكه نظام موجود نظام احسن نيست وبا حكمت بالغه جور نميآيد گرفتار ميبينيم. اين جهت، او را از پيامبران آسماني كاملاً جدا ميكند.

---

مجموعه آثار شهيد مطهري ج1 – عدل الهي
شهيد مطهري